לקוטים על פרשת בהעלותך

בהעלתך את הנרות.
שטייט אין פסוק בהעלותך ווען דו וועסט אנצונדן, רש"י לערנט ארויס פון דעם לשון (ווייל בהעלותך איז א לשון פון ארויף גיין) אז ס'איז געווען א טרעפ פאר די מנורה וואס אויף דעם איז דער כהן געשטאנען ווען ער האט ריין געמאכט די רערלעך פון די מנורה, מ'דארף פארשטיין צו וואס האט בכלל געדארפט זיין דארט א טרעפ די גאנצע מנורה איז דאך געווען הויעך אכצן טפחים דאס איז דריי איילן וואלט דאך אהרן געקענט ריין מאכן די מנורה מיט'ן אויפהייבן זיינע הענט איז צו וואס האט אויסגעפעלט די טרעפ? נאר דא רעדט מען פון אהרן הכהן וואס ער איז געווען אנגעטוהן מיט אכט קליידער און די גמרא זאגט אז דער כהן גדול האט נישט געטארט אויפהייבן זיינע הענט העכער דעם ציץ וואס דאס איז איין'ס פון די אכט קליידער איז וועגן דעם איז געווען א טרעפ פאר די מנורה אז בשעת ווען ער מאכט ריין די מנורה זאל ער נישט אויפהייבן זיינע הענט העכער'ן ציץ.
(מלא העמר)

בהעלותך את הנרות
זאגט רש"י פארוואס שטייט "בהעלותך את הנרות" און נישט "בהדלקתך" ווייל עס איז נישט גענוג נאר אנצוצינדען די מנורה נאר מען דארף אויך אנצוצינדען, ביז דער פלאם זאל ארויף גיין פון זיך אליין.
די נרות המנורה זענען מרמז אויף חכמת התורה (ב"ב דף כ"ה הרוצה להחכים ידרים, לצד המנורה) ווען מען לערנט תורה דארף מען עס לערנען מיט אהבת השם ויראת השם דורך דעם גייט עס ארויס אין הימעל דערפאר שטייט ביים אנצונדען די נרות דאס מיינט לימוד התורה בהעלותך דאס איז מרמז אז מען זאל זעהן צו לערנען אויף דעם אופן אז עס זאל ארויף גיין צום אויבערשטען.
אויך איז עס מרמז - עד שתהא שלהבת עולה מאליה - ביז דער פלאם גייט ארויף פון זיך אליין ווען מען לערנט תורה דארף מען לערנען לשמה זיך פארבינדען מיט די תורה אז אפילו ווען מען גייט ארבעטן אדער מ'איז עוסק אין עסן אין טרינקן, זאל מען אויך טראכטען פון די תורה און נישט אפקערן פון די תורה. דאס איז מרמז - עד שתהא שלהבת עולה מאליה - אז דער פלאם פון די תורה זאל אויך שפעטער ארויף גיין אז ווען מען האט אויפגעהערט צו לערנען זאל מען זיך פירען ווייטער לויט די תורה
(דברי יחזקאל)

ויעש כן אהרן.
זאגט רש"י: להגיד שבחו של אהרן שלא שינה:
אין פ' בראשית ווען השי"ת האט באשאפן די וועלט שטייט ביי יעדען טאג ויהי "כן". אויסער ביי די ליכטיגקייט שטייט ויהי "אור" עס שטייט נישט דאס ווארט "כן", וויבאלד די וועלט איז נישט געווען ראוי צי די גרויסע ליכטיגקייט, האט השי"ת באהאלטן די ליכטיגקייט פאר די צדיקים ווען משיח וועט קומען, אויך איז עס באהאלטן אין די הייליגע תורה. דאס ווערט אנגערופן "אור הגנוז" די באהאלטענע ליכטיגקייט.
אהרן הכהן ווען ער האט אנגעצינדן די מנורה האט ער צוריק געברענגט די גרוסע ליכטיגקייט פון ששת ימי בראשית. קומט אויס אז ער האט פאר-ראכטען דעם ווארט "ויהי כן". ווייל ער האט געמאכט אז די ליכטיגקייט זאל צוריק ווערן אזוי ווי ווען מען האט דאס באשאפן, אן קיין שום פארענדערונג.
דאס איז פשט אין פסוק: ויעש "כן" אהרן, אהרן האט געמאכט דעם "כן" פון ששת ימי בראשית, דורך זיין אנצינדען די מנורה בקדושה ובטהרה. "שלא שינה" אן קיין שום פארענדערונג.
(מלבים)

ויעש כן אהרן אל מול פני המנורה יאירו:
זאגט רש"י: להגיד שבחו של אהרן שלא שינה. די תורה הקדושה דערציילט אונז די לויב פון אהרן הכהן. אז ער האט נישט געטוען אנדערש פון וואס השי"ת האט אים געהייסן.
איז שווער. פארוואס זאל מען טראכטן אז דער גרויסער צדיק אהרן הכהן זאל ח"ו טוען אנדערש ווי דער אויבערשטער האט אים געהייסן ?
נאך איז שווער, רש"י הק' זאגט אז וועגן דעם זענען די קנויטן פון די מנורה געווען געבויגן צו די מיטעלסטע, כדי צו ווייזן אז דער אויבערשטער דארף נישט די ליכטיגקייט.
לכאורה דארף מען פארשטיין, די טבע פון פייער איז, אז אפילו מען וועט דאס בייגן שיעף גייט דאס ארויף, אויב אזוי וואט האט מען געהאט פון בייגן די קנויטן שיעף ? דאס פייער איז דאך ממילא געגאנגען אויף ארויף ?
ענטפערט דער רבי זי"ע בעל ברך משה. דאס איז טאקע געווען די גרויסקייט פון אהרן הכהן, אז מיט זיין כח הקדושה האט ער געמאכט אז דאס פייער זאלן זיך בייגן שיעף צוזאמען מיט די קנויטן.
דאס זאגט טאקע רש"י: להגיד שבחו של אהרן שלא שינה. אז דורך די כח הקדושה פון אהרן הכהן האט געמאכט אז דאס פייער האט זיך נישט פארענדערט פון דעם קנויט אין ביידע (דער קנויט מיט דאס פייער) זענען געווען געבויגן צו דעם מיטעלסטן ראר.
(ברך משה)

ויעש כן אהרן זאגט רש"י מגיד שבחו של אהרן שלא שינה.
זאגט די רבי זי"ע מ'קען דאס פארשטיין לויט ווי די ישמח משה זאגט: אז עס איז דא חילוק אינצווישן די גאר חשובע מענטשן וואס ווערן אנגערופן בני עלי', ווען זיי טוען א מצוה די צווייטע מאל און די דריטע מאל, טוען זיי עס מיט די זעלבע ברען, און מיט די זעלבע פלייסיגקייט ווי דעם ערשטן מאל, אבער די פשוטע מענטשן, טוען טאקע דעם ערשטע מאל א מצוה מיט א חשק און ברען, אבער נאכדעם ווערט אויסגעלאשן די געפיל צו די מצוה.
לויט דעם קען מען זאגן דאס וויל דא רש"י באמערקן, - מגיד שבחו של אהרן שלא שינה - ביי אהרן דער גרויסער צדיק האט געצינדן די מנורה א יעדן טאג, אזוי ווי עס וואלט געווען דעם ערשטן טאג, אזוי ווי די חז"ל זאגן - בכל יום בעינך יהיו כחדשים - יעדן טאג זאל זיין אין דיינע אויגן גערעכנט ווי ניי,
(דברי יואל דף רלו)

ויעש כן אהרן זאגט רש"י מגיד שבחו של אהרן שלא שינה.
מ'קען עס צו פארשטיין לויט ווי רש"י זאגט אין פרשת וארא אז אהרן און משה זענען געווען אייניג אין מדריגות, וועגן דעם שרייבט די תורה איינמאל "אהרן" פאר "משה" און אנדערע מאל "משה" פאר "אהרן", און עס ווערט געברענגט אין ספרים הקדושים אז די 7 רערן פון די מנורה זענען אנטקעגן אברהם יצחק יעקב. און די מיטעלסטע רער איז קעגן משה רבינו, און די אייבערשטער האט געהייסן דעם אהרן ער זאל בייגן אלע קנויטן אקעגן די מיטעלסטע, און אהרן האט טאקע אזוי געטוען כאטשיק ער האט געוואוסט אז ער איז די זעלבע חשוב ווי משה האט ער זיך קליין געהאלטן און געבויגן אלע קנויטן און אזוי אויך זיין קנויט קעגן די מיטעלסטע וואס איז מרמז אויף משה.
דאס זאגט רש"י - מגיד שבחו של אהרן שלא שינה - די פסוק קומט זאגן די לויב פון אהרן דאס מיינט זיין חשובע מדה פון ענווה וואס אהרן האט פארמאגט, אז - שלא שינה - ער האט נישט פארענדערט פונעם אייבערשטן און האט געבויגן אלע קנויטן אפילו זיין קנויט אקעגן די מיטעלסטע, צוליב דעם וואס ער האט זיך קליין געהאלטן.
(קדושת יו"ט)

ויעש כן אהרן זאגט רש"י מגיד שבחו של אהרן שלא שינה
איז דאך שווער וואס איז די גרויסע זאך אז אהרן האט נישט געענדערט וועלכער פשוטער יוד וואלט געענדערט פון די רייד פון השם יתברך ווען מען הייסט אים אנצינדען די מנורה?
נאר דער ראשית חכמה (פ"ג) ברענגט אז עס איז געוועהן א באהאלטענער צדיק וואס מען האט נישט געוויסט זיין גרויסקייט האט מען אים געמאכט פאר א שמש אין שוהל ווען ער האט אנגעפולט די אויל אין די לעמפליך אין שוהל פלעגט ער אויסגיסען אויל , דער רב האט געפילט אז דאס איז פון גרויס דביקות און פחד פאר השם יתברך דערפאר קען ער זיך נישט קאנסעטרירען און אנגיסען פינקטליך דערפאר גיסט זיך אויס דער אויל האט ער געזאגט מען זאל מאכען דעם שמש פאר רב אויף זיין פלאץ און ער דער רב וועט ווערען שמש אין שוהל.
דאס קען זיין די כוונה מגיד שבחו של אהרן שלא שינה אז כאטש אהרן איז געוועהן מלא פחד פאר השם יתברך און בשעת ער האט אנגעצינדען די מנורה האט ער געהאט גרויסע כוונות מכוון צו זיין פון דעסט וועגען האט ער עס איינגעהאלטען אין זיך, און אלעס פינקנטליך געמאכט (נישט אזוי ווי דער פריערדיגער צדיק נסתר) אל מול פני המנורה העלה נרותיה און ער האט נישט אויסגעגאסען דעם בוימעל, נאר כאשר צוה ה' את משה ער האט עס געטוהן מיט די ריכטיגע כוונות.
(אגרא דכלה )

ויעש כן אהרן מגיד שבחו של אהרן שלא שינה
אהרן הכהן איז געוועהן א אוהב שלום ורודף שלום ער פלעגט רעדען מיט יעדען איינעם זיך נישט דערווייטערט פון קלענערע פון אים אויך יעצט ווען השם יתברך האט אים אויסגעקליבען צו זיין דער כהן גדול און טוהן די הייליגע עבודה פון אנצונדען די מנורה איז ער נישט אנדערש געווארען ער האט זיך ווייטער געהאלטען זייער קליין גערעדט מיט יעדען איינעם ער איז נישט פארענדערט געווארען דאס מיינט מען שלא שינה ,ער איז נישט געווארען גרויס ביי זיך.
(על פי דברי מאיר מהרה"ק ר' מאיר מפרימישלאן זצ"ל)

ויעש כן אהרן. זאגט רש"י להגיד שבחו של אהרן.
די טבע פון א מענטש איז, אז די מצוות וואס מען דארף טוהן יעדן טאג, ווערט דערפון א רגילות, און עס פארלירט דעם התלהבות וואס מען דארף האבן ווען מען טוט א באפעל פון דעם אויבערשטן, און דער יצר הרע ברענגט אריין א געפיל פון קאלטקייט אין די מצוות. אבער מען דארף ארבעטן אויף זיך אז די מצוות זאלן נישט פארעלטערט ווערן, נאר 'בכל יום יהיו בעיניך כחדשים', מען דארף טוהן פארשידענע פעולות אז די מצוות זאלן געטוען ווערן מיט א פרישקייט, כאילו זיי וואלטן געווען נייע מצוות.
דאס איז מרומז אין רש"י; "להגיד שבחו של אהרן", די תורה לויבט אהרן הכהן, "שלא שינה" אז ער האט נישט געטוהן די מצוות מיט א געוואוינהייט אזוי ווי אלע, ("שינה" איז א לשון פון איבערחזר'ן) נאר יעדען טאג איז דאס געווען פאר איהם ווי א נייע מצוה.
הרה"ק ר' מנחם מענדל מלינסק זצ"ל

ויעש כן אהרן. (ח ג)
עס איז שווער געווען פאר רש"י פארוואס זאגט דאס דער פסוק, פארשטייט זיך אז אהרן הכהן האט געטוען וואס דער אייבערשטער האט באפוילן משה רבינו?
מען קען ענטפערן לויט ווי עס איז ידוע אז אין יעדער מצוה איז דא צוויי חלקים, די "מעשה המצוה", און אויך די "סודות המצוה", די באהאלטענע ענינים און כוונות פון יעדע מצוה.
דאס איז מרומז (באהאלטען) אין דעם פסוק: "ויעש כן אהרן" - "כן" באטרעפט זיבעציג, אזוי ווי עס באטרעפט "סוד", אהרן הכהן האט נישט נאר געטוען די מעשה המצוה וואס דאס איז פארשטענדליך, נאר ער האט אויך אינזין געהאט די סודות פון די מצוה
.משמרת איתמר

להגיד שבחו של אהרן שלא שינה
דער רביד הזהב זאגט אז עס איז דא עטליכע וועגען ווי אזוי צו זאגען מוסר - דער שענסטער און בעסטער וועג איז ווי דער פסוק זאגט ביי אהרן הכהן אז ער איז געגאגנגען מיט שלום און גלייכקייט אזוי האט ער צוריקגעקערט אסאך מענטשען פון עבירות, דער צדיק אמת שטענדיג האט ער פאר זיך בהעלתך את הנרות.
רש"י זאגט שאתה מדליק ומיטיב את הנרות ווייל דו צונדסט אן און דו מאכסט ריין די רערלעך פון די מנורה, אין דער אמת'ן וואלט רש"י געדארפט זאגן פונקט פארקערט שאתה מיטיב ומדליק את הנרות ווייל קודם פלעגט מען ריין מאכן די מנורה און נאכדעם אנצונדן? מ'קען זאגן אז דא רעדט מען פון די ערשטע מאהל ווען אהרן האט אנגעצונדן די מנורה, איז שוין זייער גוט ווייל ביי די ערשטע מאהל האט מען נישט געדארפט רייניגן פאר'ן צונדן איז וועגן דעם שטייט קודם מדליק אנצונדן און נאכדעם מיטיב רייניגן.
(הרה"ג ר' שלמה קאליש זי"ע)

בהעלותך את הנרות
פרעגט רש"י פארוואס שטייט נישט "בהדלקתך" ווען דו וועסט אנצינדען, ענטפערט רש"י "מכאן" פון דא לערנט מען ארויס "שמעלה היתה לפני המנורה" אז טרעפ איז געווען פאר די מנורה "שעליה הכהן עומד ומטיב" וואס אויף איהר שטייט דער כהן און מאכט ריין די לעמפלעך.
לכאורה דארף מען פארשטיין, די מנורה איז נאר געווען הויך אכטצען (18) טפחים, אויב אזוי איז שווער פארוואס האט בכלל אויסגעפעלט אז עס זאל זיין טרעפ, מען קען דאך דערגרייכען די לעמפלעך פון די מנורה אהן טרעפ ?
מען קען דאס פארענטפערן מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת תמיד (כ"ז) אז א כהן גדול זאל נישט אויף הייבען זיינע הענט העכער דעם ציץ, דעריבער האט אויסגעפעהלט אז דער כהן זאל שטיין אויף די טרעפ, כדי עס זאל נישט אויסקומען אז ער זאל אויפהייבען זיינע הענט העכער דעם ציץ.
לויט דעם, אז דער גאנצער טעם פארוואס עס האט אויסגעפעהלט די טרעפ, איז נאר כדי דער כהן זאל נישט אויפהייבען זיינע הענט העכער דעם ציץ, איז אויך זייער פארשטענדיג דעם לשון פון רש"י "שעליה הכהן עומד ומטיב", פארוואס האט רש"י נישט געזאגט אז דער כהן שטייט אויף די טרעפ און צינד אהן די מנורה, פארוואס זאגט רש"י "ומטיב" ?
נאר ביי די מנורה איז געווען צוויי זאכען וואס מען האט געדארפט טוהן, 1) הטבת הנרות, און 2) הדלקת הנרות. אנצונדען די מנורה איז כשר אפילו דורך א ישראל, עס פעהלט נישט אויס אז א כהן זאל עס טוהן, אבער די הטבת הנרות האט געמוזט זיין דורך א כהן. קומט דאך אויס אז ביי אנצונדען די מנורה האט מען עס געקענט טוהן אפילו אהן די בגדי כהונה, ממילא האט נישט אויסגעפעהלט קיין טרעפ ווען מען צינד אהן די מנורה, מען האט געקענט שטיין אויף די ערד און אויפהייבען די הענט און אזוי אנצונדען, וויבאלד מען קען אנצינדען די מנורה אהן א ציץ. אבער די הטבת הנרות האט געמוזט זיין דוקא דורך א כהן, האט ער דאך אנגעהאט א ציץ, האט ער נישט געקענט שטיין אויף די ערד און אויפהייבען זיינע הענט, ווייל דעמולטס וועט אויסקומען זיינע הענט העכער דעם ציץ. דעריבער איז זייער פארשטענדיג פארוואס רש"י זאגט "שעליה הכהן עומד ומטיב".
און מיט דעם קען מען אויך פארשטיין וואס רש"י זאגט "להגיד שבחו של אהרן שלא שינה" דער פסוק קומט מיר דעציילען די לויב פון אהרן אז ער האט גארנישט פארענדערט, אז כאטש אהרן הכהן איז געווען הויך און ער האט נישט געדארפט נוצען די טרעפ כדי אנצינדען די מנורה, פון דעסט וועגען האט אהרן נישט משנה געווען איז אהרן ארויף אויף די טרעפ, אזוי ווי דער פסוק זאגט "העלה נרותיה" - דאס מיינט "שלא שינה".
ספרים

ויעש כן אהרן
זאגט רש"י, "להגיד שבחו של אהרן שלא שינה" דער פסוק קומט מיר דעציילען די לויב פון אהרן אז ער האט גארנישט פארענדערט. פרעגען אויף דעם אלע מפרשים, איז דען דאס א לויב פאר אהרן אז ער האט געטוהן דאס וואס דער אויבערשטער האט באפוילען, פארוואס וואלט איך בכלל געטראכט אז אהרן זאל נישט טוהן דאס וואס מען האט איהם באפוילען ?
מען קען דאס פארענטפערן מיט דעם וואס מיר געפונען ביי אלע מעשה בראשית שטייט "ויהי כן", אויסער ביי ליכטיגקייט שטייט ויהי אור און עס שטייט נישט "ויהי כן". ווייל די ווערטער "ויהי כן" מיינט אז עס איז געבליבען די זעלבע אזוי ווי עס איז באשאפען געווארען, און וויבאלד די ליכטיגקייט איז נישט געבליבען דאס זעלבע אזוי ווי עס איז באשאפען געווארען, דער אויבערשטער האט געזעהן אז די וועלט איז נישט ראוי צו די ליכטיגקייט פון ששת ימי בראשית, האט השי"ת באהאלטען דעם ליכטיגקייט פאר די צדיקים לעתיד לבוא. וועגען דעם קען נישט שטיין ביי ליכטיגקייט "ויהי כן", נאר עס שטייט "ויהי אור".
דאס קען זיין פשט אין פסוק ויעש "כן" אהרן - דער פסוק דערציילט די לויב פון אהרן, אז אהרן מיט דעם אנצינדן די מנורה האט געמאכט דעם "כן" ער האט צוריק געברענגט דעם ליכטיגקייט פון ששת ימי בראשית, "להגיד שבחו של אהרן שלא שינה" - אהרן האט פון דעם ליכטיגקייט גארנישט פארענדערט פון דעם וואס עס איז געווען ביי ששת ימי בראשית.
עמודיה שבעה
אל מול פני המנורה
די מנורה קומט מרמז זיין גאר גרויסע רמזים, וועלען מיר שרייבען איינע פון די פיל רמזים וואס די מנורה איז מרמז:
די מנורה האט געהאט זיבען קנים (רערן) דאס איז אקעגן דער ערשטער פסוק פון ספר בראשית, וואס האט אויך זיבען ווערטער.
די מנורה האט געהאט עלף (11) כפתורים, דאס איז אקעגן דעם ערשטען פסוק פון ספר שמות, וואס האט אויך עלף ווערטער.
די מנורה האט געהאט ניין (9) פרחים, דאס איז אקעגן דעם ערשטען פסוק פון ספר ויקרא, וואס האט אויך ניין (9) ווערטער.
די הויך פון די מנורה איז געווען זיבעצען גאנצע טפחים, דאס איז אקעגן דעם ערשטען פסוק פון ספר במדבר, וואס האט אויך זיבעצען (17) ווערטער.
די מנורה האט געהאט צוויי און צוואנציג (22) גביעים, דאס איז אקעגן דעם ערשטען פסוק פון ספר דברים, וואס האט אויך צוויי און צוואנציג (22) ווערטער.
דאס קען זיין די כוונה פון דעם מדרש אויף דעם פסוק "אל מול פני המנורה" זאגט דער מדרש דאס זאגט דער פסוק (תהלים קי"ט ק"ל) "פֵּתַח דְבָרֶיךָ יָאִיר" דער מנורה און איהרע חלקים איז מרומז אין "פתח דבריך", אין דעם אנהייב פון דיין תורה, אין די ערשטע פסוקים פון חמשה חומשי תורה.
(הגר"א)
וידבר ה' אל משה וגו' בחדש הראשון (ט' א')
אין דעם ערשטען חודש (ניסן) פון דעם צווייטען יאהר וואס די אידען זענען ארויס פון מצרים האט דער אויבערשטער באפוילען די אידען צו מאכען דעם קרבן פסח. זאגט רש"י, אז די ערשטע פרשה אין אנהויב ספר במדבר, ווען דער אויבערשטער האט באפוילען געווארען צו ציילען די אידען איז געווען אין צווייטען חודש (אייר). אויב אזוי איז שווער פארוואס שטייט קודם אין פרשת במדבר עפעס וואס איז געשעהן אין חודש אייר, און אין פרשת בהעלותך שטייט א זאך וואס איז געשעהן פריער אין חודש ניסן, ענטפערט רש"י "אין מוקדם ומאוחר בתורה", די תורה איז נישט געשריבען געווארען לויט דעם סדר ווי אזוי עס איז געשעהן.
דערנאך פרעגט רש"י "ולמה לא פתח בזו" פארוואס הייבט נישט אן די תורה ספר במדבר מיט דער פרשה פון קרבן פסח צום ערשט, ענטפערט רש"י ווייל עס איז א שאנד פאר די אידן אז די גאנצע פערציג יאהר וואס זיי זענען געווען אין מדבר האבען זיי נישט געמאכט נאר איין מאהל דעם קרבן פסח.
פרעגען די מפרשים, אויב רש"י האט שוין געזאגט דעם תירוץ פון "אין מוקדם ומאוחר בתורה", אז צוליב דעם שטייט קודם וואס איז געשעהן חודש אייר, און דערנאך שטייט וואס איז געשעהן חודש ניסן, אויב אזוי פארוואס פרעגט רש"י "ולמה לא פתח בזו", רש"י אליינס פארענטפערט דאס שוין מיט דעם כלל פון "אין מוקדם ומאוחר בתורה", און ווען מיר זאגען נאר דעם כלל פון "אין מוקדם ומאוחר בתורה" פרעגט מען נישט דערנאך "ולמה" - פארוואס ?
קען מען ענטפערען אז דאס וואס רש"י זאגט "ולמה" איז נישט א קשיא פארוואס, עס איז נאך א תירוץ, און דאס ווארט "ולמה" איז א ראשי תיבות, ו'ל'פי מ'דרש ה'אגדה, און רש"י זאגט דא צוויי באזונדערע תירוצים, קודם זאגט רש"י דעם תירוץ וואס די גמרא זאגט אין מסכת פסחים (דף ו') וועגען "אין מוקדם ומאוחר בתורה", און נאך דעם ברענגט רש"י א צווייטען תירוץ פון מדרש "מפני גנותן של ישראל" ווייל עס איז א שאנד פאר די אידן אז זיי האבען נישט געמאכט מער פון דעם איינעם קרבן פסח אלע פערציג יאהר וואס זיי זענען געווען אין מדבר.
קהלת יצחק

זכרנו את הדגה אשר נאכל במצרים חנם
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס שטייט א לשון עתיד "אשר נאכל" וואס מיר וועלען עסן, עס וואלט געדארפט שטיין א לשון עבר "אשר אכלנו" וואס מיר האבען געגעסן אין מצרים ?
מען קען דאס פארענטפערן, ווייל רש"י זאגט אז דער ווארט "חנם" אומזיסט, מיינט "חנם מן המצוות", אז די אידען האבען געמיינט זיך צו באקלאגען אז יעצט נאך קבלת התורה וועט זיך עס ווענדן זייער שפייז אויב זיי וועלען האלטען די תורה. אזוי ווי דער פסוק זאגט "והיה אם שמוע" דעמולטס וועט זיין "ואספת דגנך" אבער אויב נישט וועט זיין "והאדמה לא תתן את יבולה", אבער אין מצרים האט זיך נישט געוואנדען זייער שפייז אויב זיי האלטען די תורה אדער נישט.
אין מצרים פאר קבלת התורה איז נישט אנגעגאנגען קיין שום הלכה וואס די אידען מעגן עסען און וואס זיי טארען נישט עסען. יעצט אבער ווען זיי האבען מקבל געווען די תורה איז שוין דא פארשידענע הלכות ווען מען וויל עסען פלייש, ווי למשל: הלכות פון שחיטה, בשר בחלב, חֵלֶב, סימני טרפות, בלוט, גיד הנשה, א.א.וו. דאס איינציגסטע זאך וואס האט אבער נישט קיין שום הלכה פון די דערמאנטע זאכען איז ביי פיש, אויב עס איז א כשר'ע פיש מעג מען עסען, און עס פעהלט נישט אויס מען זאל עס שחט'ן אדער זעהן אויב עס האט סימני טרפה א.א.וו.
קען מען יעצט אזוי זאגען פשט אין פסוק, "זכרנו את הדגה אשר נאכל" מיר געדענקען די פיש וואס מיר גייען עסען, אפילו נאך קבלת התורה, וואס עס גייט נישט אהן ביי פיש די אלע פארשידענע הלכות, פונקט אזוי ווי "במצרים חנם" אין מצרים ווען מיר זענען געווען פריי פון מצוות, נאך פאר קבלת התורה האבען מיר געמעגט אלעס עסען.
אוצרות חיים
וירץ הנער ויגד למשה ויאמר אלדד ומידד מתנבאים במחנה
לכאורה דארף מען פארשטיין פארוואס דארף די תורה שרייבען אז אלדד און מידד זענען געווען אין די מחנה, וואס איז מיר א נפקא מינה וואו זיי זענען געווען, די ווארט "במחנה" איז לכאורה איבריג ?
רש"י זאגט, אז אלדד און מידד האבען נביאות געזאגט אז "משה מת יהושע מכניס" משה רבינו וועט שטארבען און יהושע וועט אריין פירען די אידען קיין ארץ ישראל. דארף מען אויך פארשטיין וואו איז דאס מרומז אין פסוק אז דאס איז געווען זייער נביאות ?
מען קען דאס פארענטפערן מיט דעם וואס עס שטייט אין פסוק ווען די טאכטער פון פרעה האט ארויס געצויגען משה רבינו פון נילוס, זאגט דער פסוק אז די טאכטער פון פרעה האט איהם גערופען מיט דעם נאמען משה "כי מן המים משיתיהו". וואס לכאורה איז די אות נ' פון "מן" איבריג, און אזוי אויך די אות ה' פון דעם ווארט "המים" אויך איבריג, ווייל עס וואלט געקענט שטיין "כי ממים משיתהו". נאר עס איז אריין א ניצוץ פון רוח הקודש אין די טאכטער פון פרעה, און זי האט נישט געוואלט זאגען די ווארט "ממים", ווייל דאס איז די ראשי תיבות מ'שה מ'ת י'הושע מ'כניס, וועגען דעם האט זי געזאגט "כי מן המים משיתהו" כדי עס זאל נישט זיין די ראשי תיבות פון די ווערטער.
קען זיין אז דאס קומט דער ווארט "במחנה" מרמז זיין, אז דאס איז אזוי ווי צוויי ווערטער, "במח" דו זאלסט אויסמעקען - "נה" די איבריגע אותיות נ' און ה' - די נ' פון דעם ווארט "מן" און דעם אות ה' פון "המים" אזוי וועט זיין נאר די ווארט "ממים" וואס דאס איז די ראשי תיבות פון די ווערטער מ'שה מ'ת י'הושע מ'כניס. איז שוין זייער גוט מרומז אין פסוק אז אלדד און מידד און האבען נביאות געזאגט אז משה רבינו וועט שטארבען און יהושע וועט אריין פירען די אידען קיין ארץ ישראל.
ילקוט האורים
דער בעל הטורים זאגט אז די נביאות פון אלדד און מידד איז מרומז אין דעם ווארט "מתנבאים" וואס די ווראט איז נוטריקון מ'שה ת'נוח נ'פשו ב'גן א'לקים י'הושע מ'כניס.
ותסגר שבעת ימים מחוץ למחנה
די גמרא פרעגט אין מסכת זבחים (דף ק"ב ע"א) ווער האט איינגעשפארט מרים אלס מצורע, וועסטו וועלן זאגן משה רבינו קען נישט זיין ווייל משה איז א זר (נישט א כהן) און נאר א כהן קען פסק'ענען א נגע. וועסטו וועלן זאגען אהרן הכהן, קען אויך נישט זיין, ווייל אהרן איז דאך א קרוב (ברודער) פאר מרים, און א קרוב קען נישט פסק'ענען א נגע.
פרעגן אויף דעם אלע מפרשים, פארוואס האט די גמרא געדארפט זאגען אז די טעם פארוואס משה רבינו האט נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז א זר, און ביי אהרן האט די גמרא געזאגט איז די טעם ווייל ער איז א קרוב, די גמרא וואלט געקענט זאגען סיי ביי משה און סיי ביי אהרן אז וועגען האבען זיי נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל זיי זענען ביידע קרובים (ברידער) ?
מען קען דאס פארענטפערן, ווייל בכלל איז שווער צו פארשטיין, ווי אזוי קען די גמרא זאגען אז אהרן איז געווען א קרוב פאר מרים, מיר האבען דאך א כלל "גר שנתגייר כקטן שנולד דמי" אז ווען איינער איז זיך מגייר ווערט ער גערעכענט ווי נייע געבוירענע קינד, און ער ווערט מער נישט גערעכענט פאר א קרוב צו זיין משפחה. דא האבען דאך אהרן און מרים מקבל געווען די תורה, זענען זיי דאך ביידע אזוי ווי א גר שנתגייר, זענען דאך אהרן און מרים מער נישט קיין קרובים, אויב אזוי וואלט דאך אהרן יא געמעגט זעהן די נגע פון מרים, פארוואס זאגט די גמרא אז אהרן איז א קרוב פאר מרים ?
מען קען דאס פארענטפערן, ווייל ווען איז געזאגט געווארען דעם דין פון "גר שנתגייר כקטן שנולד דמי" דאס איז נאר ווען מען איז זיך מגייר מיט דעם אייגענעם ווילען, אבער ווען מען צווינגט יענעם זיך מגייר צו זיין זאגט מען נישט "גר שנתגייר כקטן שנולד דמי" (גור ארי' פרשת וישב).
די אידען בשעת מתן תורה האט מען זיין געצווינגען מקבל צו זיין די תורה, אזוי ווי די גמרא דרש'נט "ויתיצבו בתחתית ההר" דער פסוק לערענט אונז "שכפה הקב"ה עליהם" אז דער אויבערשטער האט איבערגעבויגן אויף זיי "את ההר כגיגית" די בארג אזוי ווי א פאס "ואמר להם" און ער האט געזאגט פאר זיי "אם אתם מקבלים התורה מוטב" אויב איהר ווילט אנעמען די תורה איז גיט "ואם לאו שם תהא קבורתכם" און אויב נישט, וועט דארט זיין אייער קבר. ממילא זענען דאך אהרן און מרים געבליבען קרובים, איז שוין זייער גוט פארוואס די גמרא זאגט אז אהרן האט נישט געקענט קוקען די נגע פון מרים ווייל ער איז איר קרוב.
דאס איז נאר געזאגט געווארען וועגען אהרן, אבער משה רבינו איז בכלל נישט געשטאנען אונטער דעם בארג, נאר ער איז ארויף אויף דעם בארג, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ויקרא ה' למשה אל ראש ההר", האט דאך משה רבינו נישט מקבל געווען די תורה דורך דעם וואס מען האט איהם געצווינגען, איז דאך ביי משה רבינו יא שייך צו זאגען "גר שנתגייר כקטן שנולד דמי" זענען דאך משה רבינו מיט מרים מער נישט קיין קרובים, איז זייער גוט פארוואס די גמרא זאגט נישט דעם טעם פארוואס משה רבינו האט נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז איר קרוב. וועגען דעם האט די גמרא געמוזט זאגען אז וועגען דעם האט משה נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז א זר.
מאיר עיני חכמים
מען קען פארענטפערן די קשיא פון אלע מפרשים, פארוואס האט די גמרא געדארפט זאגען אז די טעם פארוואס משה רבינו האט נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז א זר, און ביי אהרן האט די גמרא געזאגט איז די טעם ווייל ער איז א קרוב, די גמרא וואלט געקענט זאגען סיי ביי משה און סיי ביי אהרן אז וועגען האבען זיי נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל זיי זענען ביידע קרובים (ברידער) ?
די משנה זאגט אין מסכת נגעים (פרק ב' משנה ה') דער תנא קמא האלט "כל הנגעים אדם רואה חוץ מנגעי עצמו" אז די איינציגסטע נגעים וואס א מענשט קען נישט זעהן און פסק'ענען אויב עס איז טהור אדער טמא איז נאר זיין אייגענעם נגע, אבער דער תנא קמא האלט אז מען מעג קוקען די נגעים פון א קרוב, רבי מאיר זאגט "אף לא נגעי קרוביו" אז אויך נישט די נגע פון א קרוב.
קען מען זאגען, אז משה רבינו האט געהאלטען ווי דער תנא קמא אז מען מעג יא זעהן די נגע פון א קרוב, וועגען דעם האט די גמרא געזאגט אז דער טעם פארוואס משה רבינו האט נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז א זר, און מען האט נישט געקענט זאגען דעם טעם ווייל משה און מרים זענען קרובים. אבער אהרן הכהן האט געהאלטען אזוי ווי רבי מאיר אז מען טאר אויך נישט זעהן די נגע פון א קרוב, וועגען דעם זאגט די גמרא אז דעם טעם פארוואס אהרן האט נישט געקענט זעהן די נגע פון מרים ווייל ער איז א קרוב.
צאן קדשים

בהעלותך את הנרות
"נרות" איז אן אנדייטונג אויף די מצוות, ווי דער פּסוק זאגט (משלי ו'), כי "נר מצוה" ותורה אור. דאס זאגט דער פּסוק, בהעלותך את "הנרות", ווען מ'איז עוסק אין די מצוות פונעם אויבערשטן, אל מול פּני המנורה יאירו, זאל מען אינזין האבן אז מ'טוט דאס לשם שמים.
(נועם מגדים)
אל מול פּני המנורה
חז"ל זאגען, אם אין קמח אין תורה, אן א פּרנסה און שפּייז, איז נישט מעגליך צו לערנען תורה. דער "שולחן" וואס איז געווען אקעגן איבער פון די מנורה איז מרמז אויף פּרנסה. דאס איז פּשט, אל "מול" פּני המנורה, צום ערשט זאל מען משפּיע זיין פּרנסה, וואס אויף דעם איז מרמז דער שולחן, וואס איז געווען אויף די אנדערע זייט פון די מנורה, ערשט דערנאך יאירו שבעת הנרות, וועט לייכטען די מנורה, וועלכע איז מרמז אויף תורה.
(קדושת יום טוב)
...עס איז שייך צו ערווענען א סגולה. ווען א איד פארשטייט נישט סיי וועלכען ענין אין די תורה זאל ער לייענען די פּרשה פון די מנורה אין א ספר תורה, דאן וועלן זיינע אויגען אויפלייכטען און ער וועט לייכטער פארשטיין דאס לערנען, והמשכיל יבין.
(אגרא דפרקא קמ"ב)
א מענטש פארמאגט 7 טויערן ד.מ. עפענונגען אין זיין קאפּ, די 2 אויגען, די 2 אויערן, די 2 לעכער פון די נאז, און דאס מויל. דאס איז דער רמז פון די "שבעת" הנרות, אז ווען א איד היט זיך אפּ פון טאן עבירות ר"ל מיט די 7 אויבענדערמאנטע טויערן, דאן קען מען גוט פארשטיין דאס וואס מ'לערנט.
(בארות המים)
חייך שלך גדולה משלהם (לשון רש"י)
מ'קען מרמז זיין אין די רייד פון רש"י ווי פאלגענד. חייך, דאס אז עס גייט דיר אזוי אין לעבן, אז דו האסט נישט מקריב געווען צוזאמען מיט די נשיאים, דאס איז דער גרעסטער באווייז שלך גדולה משלהם, אז דו ביסט חשוב'ער פון זיי, און ראוי צו טאן די עבודה.
(הרה"ק ר' מענדל וואורקער זי"ע)
אהרן הכהן, צוליב זיין גרויסע עניוות, האט ער שטענדיג געקלערט איידער ער איז צוגעגאנגען טאן די עבודה אז דאס איז א סאך הייליגער פון זיינע מדריגות, און ער איז נישט ראוי צו טאן די עבודה. דאס איז פּשט, "שמעלה" היתה לפני המנורה, פאר'ן צינדן האט ער געקלערט אז דאס איז העכער פון זיינע מדריגות.
(הרה"ק ר' נתן דוד משידלאווצע ז"ל)
להגיד שבחו של אהרן שלא שינה (לשון רש"י)
די עבודה פון צדיקים איז צו באהאלטן זייער גרויסקייט, אז בשעת זייער עבודה זאל גארנישט דערקענט ווערן פון אינדרויסען, נאר פון אינעווייניג ברענען זיי פאר השי"ת. דאס איז רש"י מרמז, "שלא שינה" אז אינדרויסען האט מען נישט דערקענט קיין שום ענדערונג אויף אהרן הכהן אז ער איז איצט עוסק אין יחודים ורזין דאורייתא.
(ישמח ישראל)
וכה תעשה להם לטהרם
"כה" איז דאס זעלבע לשון פון "כהה", פארטונקעלט. דאס איז מרמז, "וכה", מיט די מדה פון ענווה, אז מ'שפּירט ביי זיך אז מ'איז ווי פארטונקעלט, און מ'איז ביי זיך בשפלות, תעשה להם לטהרם, די מדה טובה רייניגט אויס אידישע קינדער, ווייל מיט גאוה ח"ו קען מען נישט צוקומען תשובה צו טאן פאר'ן אויבערשטן.
(היכל הברכה - קאמארנא)
ישוב מצבא העבודה ולא יעבוד עוד
"צבא" איז א לשון פון "צובע" - פארבן. דאס זאגט דער פּסוק, ישוב מ"צבא" עבודה, מ'זאל זיך אפּהאלטן פון טאן געפארבטע און פאלשע עבודות, ווייל דאס איז קעגען דעם "אמת'ן" רצון השם.
(הרה"ק ר"ר מרדכי מקרעמניץ ז"ל)
על פּי ה' יחנו ועל פּי ה' יסעו
על פּי, דורך דעם וואס מ'האט אן אפּגעהיטן מויל, ה' יחנו, רוהט דער אויבערשטער ביי דעם איד, ועל פּי, און אויב מ'האט ח"ו א פארשמירט מויל, יסעו, ציט זיך דער אויבערשטער אוועק פון אים ר"ל.
(אילנא דחיי - רימינוב)
ויהי בנסוע הארון.
די פארקערטע נו"ן איז מרמז, אז אפי' אין אן עת צרה דרייט זיך דער אויבערשטער אויס נאך אונז און קוקט זיך אום אויף די אידישע קינדער, ווי חז"ל זאגן, דומה דודי לצבי, וועלכער דרייט זיך אויס ווען ער אנטלויפט פון זיין פיינט.
(תפארת יהונתן)
ויהי בנסוע הארון.
די ס"ת פון די ווערטער איז ענ"י, מרמז צו זיין אז מ'דארף נוהג כבוד זיין מיט דעם ארימאן וועלכער איז געווענליך א רייזענדער פון איין ארט צום אנדערן, ער איז דאן שטענדיג אין מצב פון ויהי בנסוע...
(דברי אברהם)
והאספסוף אשר בקרבו.
די אספסוף זענען מרמז אויף די סארט עסקנים וועלכע מאכן איין אסיפה נאכ'ן צווייטן און ביי יעדע אסיפה באשליסט מען צו ארגאניזירן נאך אן אסיפה, וואס אזעלכע טוען גארנישט אויף פאר'ן ציבור.
(הגאון ר' אייזיל חריף ז"ל)
ויתאוו תאווה.
זיי האבן נאר געזוכט ווי מער צו פארמערן גלוסטענישן, פארקערט ווי דער דרך פון ערליכע אידן וועלכע זוכן נאר ווי מער זיי האבן די מעגליכקייט צו פארמינערן תאוות און גלוסטענישן
(האדמו"ר מסאקלוב ז"ל)
וישמע משה את העם בוכה למשפּחותיו.
דאס האט פאר דעם געטרייען פּאסטוך משה רבינו זייער וויי געטון, ווייל יעדער האט דאך קלאר געוואוסט אז דער מן פאלט פאר יעדעם אייניג, אלע באקומען א גלייכען טייל, און מיט דעם אלעם האט יעדער געטראכט און געקלערט אז ביים אנדערן איז דא מער, און מ'האט זיך מקנא געווען איינער דער צווייטן
(הגאון ר' איצ'ל בלאזער ז"ל)
ויחר אף ה' מאוד ובעיני משה רע.
ויחר אף ה', השי"ת איז זייער בייז געווארן, פארוואס? ווייל ובעיני משה רע, אז משה רבינו קען נישט טרעפן ווי אזוי צו פארענטפערן די אידן און זאגן אויף זיי א מליצה ישרה
(קדושת לוי)
ויען יושע בן נון... אדני משה כלאם.
יושע בן נון האט געזען ווי אלדד ומידד ווילן פון איין טאג אויפ'ן אנדערען איבערנעמען די גאנצע רבי'סטעווע פון משה רבינו, האט ער דאס נישט געקענט פארנעמען, ווייל ער האט דאך יא געוואוסט וויפיל פּלאג און מי זיין רבי משה רבינו האט אריינגעלייגט ביז ער איז אנגעקומען צו די מדריגה וואו ער איז אנגעקומען. דעריבער זאגט דער פּסוק ויען יושע בן נון משרת משה, ווייל ער איז געווען דער משרת פון משה רבינו, האט ער געפאדערט פון זיין רבי'ן כלאם, פארטיליג זיי, ווייל ער, אלס משרת, האט פארשטאנען זייער גרויסע אומרעכט און עוולה.
(הגאון ר' יוסף שאול נאטאנזאהן ז"ל)
קברות התאווה.
אזוי ווי די רשעים האבן געזען דעם געוואלדיגען עונש וואס מ'שיקט זיי פון הימל, האבן זיי באלד געכאפּט ווי שטארק זיי זענען פארפארן פונעם ריכטיגן וועג, דעריבער האבן זיי פארלוירן אלע זייערע שלעכטע גלוסטענישן. פאר דעם ווערט דאס ארט אנגערופן "קברות התאווה" און נישט קברות המתאוים, ווייל די תאווה אליין איז דארט באערדיגט געווארן.
(בינה לעיתים)
והאיש משה עניו מאוד מכל האדם אשר על פּני האדמה.
עס זענען פארהאן מענטשן וועלכע שפּילן ענווה. זיי גייען מיט'ן קאפּ אראפּגעבויגן צו דער ערד, אבער אין הארצן טראכטן זי זיך, ווער איז גלייך צו מיר? אבער משה רבינו איז געווען אן אמת'ער עניו. ווען ס'האט אויסגעפעלט, האט ער געפירט די אידן מיט שטרענגע מיטלען, און מיט דעם אלעם איז ער געווען אן עניו.
דאס איז דער פּסוק מרמז בדרך צחות, מכל האדם אשר על פּני האדמה, מער פון די אלע א.ג. ענווים וועלכע קוקן אראפּ אויף דער ערד
(הרה"ק ר"ר משה מ'קאברין ז"ל)
עניו מאוד.
ביים אויבערשטן געפונען מיר שטיין ה' מלך גאות, דעריבער דער וואס טוט זיך אן מיט גיאות, נעמט אוועק דעם מלבוש פון השי"ת. פאר דעם איז אזוי הארב די עבירה פון גאוה.
(האדמו"ר מבערשאד ז"ל)
והאיש משה עניו מאוד (שפל וסבלן עי' רש"י).
דאס גדלות פון משה רבינו איז געווען אז ער האט סובל געווען זיין שפלות. דאס איז רש"י טיפזיניג מרמז אין זיינע ווערטער, "שפל וסבלן".
( האדמו"ר מקאצק ז"ל)
עניו מאוד.
ווי אזוי האט משה רבינו געקענט זיין אן עניו ווען ער האט געזען אז השי"ת רעדט נאר צו אים און ער איז העכער אלע אידן? נאר משה רבינו האט זיך אנגעקוקט אזוי ווי איינער וואס מ'שטעלט אים ארויף אויף א הויכן בענקל, וואס דארף זיין נאריש צו טראכטן אז ער איז העכער יעדן איינעם. אזוי האט משה רבינו זיך באטראכט ווען ער האט גערעדט מיט'ן באשעפער.
(הרה"ק ר' בונם מפּשיסחא ז"ל)

עס שטייט אין פסוק, (ח', ד') "וזה מעשה המנרה מקשה זהב עד ירכה עד פרחה מקשה הוא כמראה אשר הראה ה' את משה כן עשה את המנרה". פרעגט דער חתם סופר, ווי קומט דא די תורה אונז צו זאגן, ווי אזוי די מנורה איז געווען געמאכט, דא איז נישט דער פלאץ פאר דעם. דא רעדט די פסוק וועגן די ענין פון אנצינדן די מנורה?
ענטפערט דער חתם סופר, אז די תורה וויל אונז דא מרמז זיין א גרויסער רמז, וועגן די גרויסקייט פון אהרן. דער רמב"ן איז מסביר די כונה פון די חז"ל וואס רש"י ברענגט, "מגיד שבחו של אהרן שלא שינה", וואס אלע שטעלן זיך אויף דעם, וואס איז דא דער שבח פון אהרן?
זאגט דער רמב"ן, אז דער שבח פון אהרן איז געווען אז כאטש די דין איז, אז יעדע האט געמעגט אנצינדן די מנורה, און עס איז נישט געווען א מצוה דוקא אויף דער כהן גדול, פון דעסטוועגן האט אהרן אלע פערציג יאר אין די מדבר אליין אנגעצינדן די מנורה. דאס האט אהרן פארשטאנען פון א רמז פון די ווערטער פון דער אויבערשטער, אז ער זאל עס לכתחילה אליין אנצינדן, ווייל דער אויבערשטער האט געזאגט צו משה, "דבר אל אהרן ואל בניו", איז משמע אז אהרן זאל עס לכתחילה אנצינדן.
דאס איז די כונה פון די חז"ל להגיד שבחו של אהרן שלא שינה, אז ער האט נישט משנה געווען פון דעם ענין וואס דער אויבערשטער האט געוואלט לכתחילה, און ער האט אליין אנגעצינדן די מנורה אלע פערציג יאר.
זאגט דער חתם סופר, אז לכאורה איז דאס נישט געווען קיין גרויסער חידוש, ווייל יעדע כהן האט זיך מוסר נפש געווען צו קענען טוען וואס פאר אן עבודה עס זאל נאר זיין, וואס וועגן דעם האט מען געמוזט מאכן גורלות אין די בית המקדש, ווייל יעדע האט דאך געוואלט טוען עבודה.
זאגט דער חתם סופר, אז פונקט אזוי ווי דער אויבערשטער האט געזאגט ביי די מנורה "אהרן", טרעפן מיר ביי די קטרת האט דער אויבערשטער אויך געזאגט "אהרן", אזוי ווי עס שטייט "והקטיר עליו אהרן". האט דאך אהרן געקענט אויך דא מחמיר זיין, אז ער זאל אליין יעדן טאג מקטיר זיין די קטורת, און דעמאלס וואלט ער נישט געקענט מחמיר זיין און יעדן טאג מטיב זיין די מנורה, ווייל אין פסוק שטייט, אז בשעת מען האט מטיב געווען די מנורה, האט מען מקריב געווען די קטרת, ממילא איז נישט געווען מעגליך אז איינער זאל טוען ביידע. (עיין רמב"ם הלכות תמידין ומוספין פרק ג')
עס איז באקאנט, אז די קטרת האט געמאכט רייך און די מנורה האט געמאכט קלוג מיט חכמת התורה, אזוי ווי די חז"ל זאגן אין מסכת שבת (דף כ"ג) אז דער וואס איז געוואוינט אין צינדן לעכט, וועט זוכה זיין צו קינדער תלמידי חכמים. פון דעסטוועגן האט אהרן אויסגעוועהלט אין די מנורה, וואס ברענגט צו חכמת התורה, און נישט די קטרת וואס מאכט רייך. דאס איז געווען דער שבח פון אהרן. יעצט וועלן מיר גוט פארשטיין די כונה פון אונזער פסוק.
זאגט דער חתם סופר, אויב מען ווערט רייך דורך די קטרת, קען אויך זיין מעגליך אז מען זאל ווערן א תלמיד חכם, אבער אויב מען ווערט א תלמיד חכם דורך די מנורה, איז כמעט זיכער, אז ער וועט נישט ווערן רייך, ווייל רוב בעלי התורה, האבן שווער פרנסה.
דאס זאגט יעצט די תורה דער שבח פון אהרן, "וזה מעשה המנורה", און דאס איז די ווערק פון די מנורה, דאס מיינט אז דאס געשעהט צו די מענטשן וואס ווערן חכמים אין תורה דורך די מנורה, "מקשה זהב", עס איז זייער שווער זייער פרנסה (זהב איז די משל פון פרנסה) "עד ירכה עד פרחה מקשה הוא", נישט נאר די פרנסה איז שווער, נאר אפילו די תורה וואס מען באקומט דורך די מנורה קומט אויך נישט גרינג אן, נאר מען דארף שווער הארעווען דערויף. די פלפול התורה ווערט אנגערופן "פרחה", אזוי ווי די חז"ל דרש'ענען אין מסכת שבת (דף קמ"ה) און אזוי אויך ווערט די תורה אנגערופן "ירכה". (עיין רש"י שיר השירים ה', ט"ו) זאגט די תורה, אז אויך די ירכה און די פרחה איז "מקשה", קומט אן שווער, און פון דעסטוועגן האט אהרן אויסגעוועהלט אין דעם און נישט אין די קטרת.
אויף דעם פירט אויס די פסוק, "כמראה אשר הראה ה' את משה", אזוי ווי משה רבינו האט נישט געגעסן פערציג טעג און פערציג נאכט ווען ער איז ארויפגעגאנגען מקבל זיין די תורה, "כן מעשה המנורה", אזוי אויך איז דאס וואס די מנורה מאכט, חכמת התורה, קען מען נאר זוכה זיין מיט ווייניג עסן און טרינקן אזוי ווי די משנה זאגט אין אבות פרק ו', "פת במלח תאכל ומים במשורה תשתה ובתורה אתה עמל וכו'.

"בהעלותך את הנרות". בפשטות איז די מצוה פון הדלקת המנורה נאר געוועהן איין מאהל א טאג, בין הערבים. אבער עס איז ידוע דער שיטת הרמב"ם אין הלכות תמידין ומוספין (פרק ג' הלכה י"ב), אז די מצוה פון הדלקת המנורה איז געוועהן צוויי מאהל יעדען טאג, בייטאג און פארנאכט. [דער רמב"ן ברענגט א גירסא אין רש"י פון אונזער פרשה, "חייך שאתה מדליק ומטיב את הנרות בקר וערב", וואס פון דעם איז משמע אז רש"י האלט אויך אז מען האט געצינדן די מנורה בייטאג און ביינאכט, אבער אין אונזער גירסא פון רש"י, זענען די ווערטער "בקר וערב" נישט דא].
"דבר אל אהרן וגו' בהעלותך את הנרות". עס איז דא א מדרש אגדה, אז ווען אהרן הכהן האט געהאט חלישות הדעת, וואס קיינער פון זיין שבט האבן זיך נישט משתתף געוועהן בחנוכת המזבח, האט השי"ת כביכול געזאגט צו משה רבינו ער זאל זאגן צו אהרן הכהן "יש חנוכה אחרת שיש בה הדלקת הנרות ואני עושה בה לישראל ע"י בניך נסים ותשועה וחנוכה שקרויי' על שמך, והוא חנוכת בית חשמונאי".
(מגלת סתרים לרבינו נסים, ורמב"ן)
"וזה מעשה המנורה". מיר טרעפן אין עטליכע פלעצער, אז מען דרש'נט פון דאס ווארט "זה", אז מען האט געוויזן מיט'ן פינגער: א) ביי די מצוה פון קידוש החודש (פר' בא), האט דער אויבערשטער געוויזן "החודש הזה לכם". ב) ביי קריעת ים סוף (פר' בשלח), האבן די קליינע קינדער געוויזן "זה א-לי ואנוהו". ג) ביי די מצוה פון געבן א מחצית השקל (פר' כי תשא), האט דער אויבערשטער געוויזן "זה יתנו כל העובר על הפקודים". ד) ביי די פרשה פון די טמא'נע שרצים (פר' שמיני), האט דער אויבערשטער געוויזן "וזה לכם הטמא בשרץ". ה) ביים מאכן די מנורה (דא אין פר' בהעלותך), האט דער אויבערשטער געוויזן "וזה מעשה המנורה". ו) ביי די מצוה פון שחיטה (פר' תצוה), האט דער אויבערשטער געוויזן ווי אזוי צו שחט'ן "וזה אשר תעשה על המזבח" (דאס איז נאר לויט איין מאן דאמר אין מס' מנחות דף כ"ט ע"א). [אין ילקוט (פר' נח) שטייט, אז דער אויבערשטער האט אויך געוויזן נח מיט'ן פינגער ווי אזוי צו מאכן די תיבה "וזה אשר תעשה אותה"].

"ויהי אנשים אשר היו טמאים לנפש אדם וכו'". אותם אנשים מי היו? נושאי ארונו של יוסף היו, דברי רבי יוסי הגלילי, רבי עקיבא אומר: מישאל ואלצפן היו שהיו עוסקין בנדב ואביהוא. רבי יצחק אומר: אם נושאי ארונו של יוסף היו כבר היו יכולין ליטהר, אם מישאל ואלצפן היו יכולין היו ליטהר. אלא עוסקין במת מצוה היו, שחל שביעי שלהן להיות בערב פסח. שנאמר (במדבר ט') ולא יכלו לעשות הפסח ביום ההוא, ביום ההוא אין יכולין לעשות, הא למחר יכולין לעשות. פון דא לערנט מען ארויס אז העוסק במצוה פטור מן המצוה.
(סוכה כ"ה)
"למה נגרע לבלתי הקריב את קרבן ה' במועדו וגו', ויאמר אליהם משה עמדו ואשמעה מה יצוה ה' לכם". פינף הלכות זענען נעלם געווארן פון משה רבינו: 1) וועלכע מיתה דער "מגדף" באקומט (פר' אמור), 2) דעם דין פון קרבן פסח שני (פר' בהעלותך), 3) וועלכע מיתה דער "מקושש" באקומט (פר' שלח), 4) די הלכה פון "הבועל ארמית קנאין פוגעין בו" (פ' בלק), 5) דעם דין פון די ירושה פון די בנות צלפחד (פר' פנחס). עס איז דא א סימן צו געדענקען די פינף זאכן, דאס ווארט מנצפ"ך, וואס איז די ראשי תיבות פון: מ'קושש, נ'וקב (דאס מיינט דער "מגדף"), צ'לפחד (די בנות צלפחד), פ'סח שני, כ'זבי בת צור (וואס פנחס האט גע'הרג'ט).
(ספר ילקוט יצחק)
"וביום הקים את המשכן". פון דא לערנט מען ארויס אז מען האט נישט געבויט דעם משכן אדער דעם בית המקדש ביינאכט.
(שבועות ט"ו)
"על הצר הצורר אתכם והרעותם בחצוצרת". מצות עשה מן התורה לזעוק ולהריע בחצוצרת על כל צרה שתבא על הציבור.
(רמב"ם הל' תענית)